Vanavond staan we weer stil bij het herdenken van de slachtoffers van de tweede wereldoorlog. Mijn grootouders en mijn ouders hebben dat min of meer bewust meegemaakt. Mijn grootouders waren volwassen, mijn ouders nog kind. En voor mij was het natuurlijk geschiedenis. Ondanks dat er altijd wel ergens in de wereld iets in brand staat, pochten we in Nederland altijd dat het al meer dan 74 jaar ‘vrede’ was. Voor ons, dan. Hier. We gaan dan voorbij aan de missies waar ‘we’ aan verbonden zijn. En dan komt een dag dat het ineens erg dichtbij komt: een oorlog.

De wereld is klein

Wij zijn een internationaal stel: hij uit het Verenigd Koninkrijk, ik uit Nederland. Allebei hebben we wortels die (als je ver genoeg teruggaat) in ieder geval buiten de Nederlandse landsgrenzen gaan. En onze familie is vandaag ook uitgespreid over meerdere continenten. De wereld is klein, want we communiceren allebei met mensen uit andere landen op dagelijkse basis. En dat zonder uit onze stoel te komen.

We hebben allebei contact met mensen die op dit moment nog dichter bij de brandhaard zitten. Soms zitten ze er middenin en maak ik me zorgen. Als mijn grootvader dit geweten had, dan had hij zijn hoofd moedeloos laten hangen. Was alles dan voor niks? Na de tweede wereldoorlog zei zijn generatie ‘dit nooit weer’. Letterlijk, dat was de uitspraak van iedereen die de bezettingsperiode meemaakte. En er werden ook wel maatregelen genomen, en normen en waarden aangepast. En dan nog kan er altijd een macht opstaan die zegt: ‘nou, laten wij het dan eens proberen, om onze zin door te drijven’.

Ook hier

Je kunt je afsluiten voor nieuws, het negeren omdat je een knoop in je maag krijgt van alle doemscenario’s. Dat helpt op de korte termijn en het helpt vooral jezelf. Maar je creëert een vacuum, een gat in je algemene kennis van de gebeurtenissen vandaag. Want de gebeurtenissen gaan gewoon door, hoor. Terwijl je dit leest, terwijl ik dit schrijf. En je denkt misschien dat je kennis van het nieuws niks verandert aan wat er gebeurt, maar dat denk je dan verkeerd. Wil jij echt zeggen later ‘ik heb het niet geweten’?

Je hoeft niet je hele leven om te gooien of al je vrije tijd op te geven om mensen te helpen, maar het minste wat je kunt doen is: niet wegkijken. Niet wegkijken. Herken wat er gebeurt, vorm je mening, zoek naar antwoorden en wat echt nieuws is en wat nepnieuws is. Want als we allemaal weten wat er gebeurt, dan neem je een beetje macht terug. Stel de vragen, worstel met wat goed en fout is. Kijk verder dan je eigen neus, je eigen voortuintje en confronteer jezelf. Want de wereld is klein.

Toekomst en verleden

Wat we vanavond herdenken is het verleden. Maar in de toekomst zal een ander land een herdenking hebben, waarbij kinderen, ouders en grootouders die veel dichterbij staan herdacht worden. Elke dag maakt slachtoffers die uiteindelijk op zo’n dag als vandaag herdacht gaat worden. Dat is dichtbij, man. Eerlijk gezegd kan ik me daar persoonlijk weinig bij voorstellen, want ik heb nooit iemand verloren op die manier. Niet zoals mijn grootouders wel bewust mensen hadden verloren in de oorlog. En zij zeiden: nooit weer.

De geschiedenis herhaalt zich toch. Of niet? Want de wereld is kleiner dan mijn grootouders zich ooit konden voorstellen. We kunnen overal familie en vrienden hebben en er ook nog regelmatig contact mee onderhouden. Zelfs met bewegend beeld! We staan dichter bij elkaar dan ooit. We hebben de kennis van hoe het vroeger was en wat we willen voorkomen. En de meeste mensen voelen sympathie met slachtoffers, ook al zijn het niet je directe buren en hebben ze een andere achtergrond. De toekomst kan anders worden. Herdenken van het verleden kan daarbij helpen om te zeggen en te menen: ‘dit nooit weer’.